|
نام و پیشینه شهرستان
درباره واژه اقلید گمانهایی چند وجود دارد اما گمانی که بیشتر تاریخ نویسان نسبت به آن اتفاق نظر دارند،این واژه همانا عربی شده واژه کلید است. در گویش مردم نیز به صورت کلید هنوز به کار می‌‌رود که گونه‌ای از واژه اکلیل است. از آنجا که اقلید ششمین شهر مرتفع ایران و مرتفع‌ترین شهر استان فارس به شمار می‌‌رود تا جایی که این ارتفاعات به علت مشرف بودن و جایگاه فلاتی شکل آن بر سرزمین فارس در ادوار گذشته بوده، موقعیت و تسلط خاص دفاعی داشته و دارای پایگاه نظامی بوده، به گونه‌ای که فتح آن به منزله تصرف تمام خاک فارس بشمار می‌‌آمده است و بدین ســبب آن را کلــید فارس گفته اند.
در حال حاضر شهرستان اقلید دارای 3 نقطه شهری به نام اقلید، سده و حسن آباد می باشد.
پیشینه منطقه
پیشینه منطقه با توجه به نشانه‌هایی که در دسترس است به پایان دوره نوسنگی یعنی یک هزار سال پیش از میلاد می‌‌رسد. آثار تاریخی مانند حوضچه دختر گبر، کتیبه تنگ براق، کوشک زر، کتیبه کوه بل، باتلاق گور بهرام و چشمه شیرین، تل باکون (بکان) و چند نشانه کوچک و بزرگ دیگر گواه بر قدمت تاریخی این قلمرو است. بر خلاف امروز که اقلید در حاشیه قرار گرفته است، در گذشته جاده اصلی اصفهان ـ شیراز از اقلید می‌‌گذشته است وبهمین دلیل نقشی مهمتر و کلیدی تر از سایر شهرستانها در تحرک فعالیتهای اقتصادی واجتماعی سرزمین پارس داشته است. این شهر زمانی گوشه‌ای از شاهنشاهی هخامنشی ها به نام آزارگاتا و مرکز تربیت اسب جنگی کوروش به شمار می‌‌آمده است.
آنچه می‌توان درباره قدمت تاریخی شهرستان اقلید بیان نمود به استناد آثاری است که از کتب تاریخی و سفرنامه‌های جهانگردان بجای مانده و بیانگر این است که اقلید در دوران پیش از اسلام نیز شهری آباد و مطرح بوده است. در کتاب تاریخ فارسنامه ناصری از انتشارات کتابخانه سنایی آمده است که قدمت اقلید مربوط به دوران ساسانیان است و سنگ نوشته موجود در تل قلات مشتمل بر 21 سطر خط پهلوی (مربوط به سال 1334 هـ .ش) مؤید این موضوع است.
مردم شهرستان اقلید مردمی مهمان‌نواز، خونگرم، مومن و متعهد به انقلاب و اسلام و در تمامی صحنه‌ها، مراسم و مناسب‌های ویژه حضوری فعال دارند، مردم این دیار بخاطر اردات قلبی و عقیده محکمی که با خاندان عصمت و طهارت دارند در اجرای مراسم مذهبی کوشا بوده و برنامه‌های متنوعی را در طول سال به اجرا می‌گذارند. آداب و رسوم مردم نیز منحصر به فرد بوده و تا حدودی دست نخورده باقی مانده است.
جاذبه های گردشگری شهرستان اقلید
جاذبه های تاریخی
حوض دختر گبر وکتیبه پهلوی ،کاروانسراهای کناس ،شهر آشوب ،منبر و کتیبه مسجد جامع ،قلعه آسپاس ،باتلاق گور بهرام
· جاذبه های مذهبی
امام زاده سید محمد (ع)، امام زاده عبدالرحمن (ع)
چشمه محمد رسول الله(ص)
تنگ براق ،دریاچه کافتر (شادکام)، رودخانه شادکام
رودخانه کر، چشمه بالنگان، چشمه قدمگاه، چشمه جوتو.
کوه سفید. روستای محمدآباد،روستای خسروشیرین،
روستای دزد کرد
پارک انقلاب یا چشمه صفاد الاسود:
پارک جنگلی انقلاب در کنار چشمه پرآب صغاد الاسود (چغر سیاه) در جنوب اقلید واقع شده که پس از پیروزی انقلاب اسلامی توسط شهرداری اقلید احداث شده است. این پارک با آب فراوان ، درختان بید طلائی و مجنون، و آبشارهای کوچک مصنوعی متعدد محل مناسبی برای تفریح واستراحت اهالی شهردرفصل بهار و تابستان می باشد که به دلیل آب وهوای ییلاقی ازشهرستانهای همجوار نیز مردم به این محل می آیند.
2.چشمه محمد رسول الله:
چشمه رسول الله (ص)با آبی زلال و گوارا که از دل کوه بیرون می آید محلی بسیار جالب و دیدنی است،
3.چال بابا شاه:
تفریگاهی است زیبا که در جنوب غربی شهر واقع شده است .
4.دریاچه کافتر:
این دریاچه درکنار روستای کافتر واقع شده ومساحت آن 48 کیلومترمربع است و دومین دریاچه آب شیرین بعدازدریاچه پریشان است که زیستگاه طبیعی پرندگان مهاجر و محل پرورش ماهی های کپور و آمور می باشد. وجودچشمه سارها وقنوات متعدد علاوه برایجاد مناظر زیباودیدنی زمینه مساعدی برای پرورش ماهی قزل آلا فراهم نموده است.
5.تنگ براق:
یکی از روستاهای بسیار زیبا و خوش آب و هوای شهرستان است که تا مرکز شهر حدود 110 کیلومتر فاصله دارد. درکناراین روستا تنگه ای در میان انبوه درختان سربه فلک کشیده با چشمه های متعدد و رودخانه ای خروشان، غارهای زیبا، آبشارها، آبچک ها و ستونهای آهکی معلق مناظری بدیع و چشم نواز را به وجود آورده است.
6.قدمگاه سده:
چشمه ای پر آب، در میان انبوه درختان سر به فلک کشیده، در80 کیلومتری اقلید ودر حوالی بخش سده میباشد که در دامنه ای زیبا با آب و هوایی مطبوع یکی از مناظر طبیعی و دست نخورده استان فارس می باشد .
7.گور بهرام:
در فاصله 55 کیلومتری اقلید ونزدیک دهستان آسپاس منطقه ای باتلاقی وجود دارد که مشهور به گور بهرام است . چنین شهرت دارد که بهرام اسانی برای شکار گور خر در این منطقه اسب می تاخته و در این باتلاق ناپدید شده است، وشکارگاه ویکی ازقصرهای هفتگانه وی در آنجا بوده است.این مطلب دربرخی کتب ازجمله« تاریخ ایران» اثر سرجان مالکم بیان شده است.
8. چشمه بالنگان
واقع در روستای حاجی آباد در مسیر اقلید به سده
9. قدمگاه سده
واقع در شمال شهر سده که مزین به قدوم مبارک حضرت علی ابن موسی الرضا بوده و زیارتگاه مشتاقان می باشد.
10. چهل شهیدان
در قسمت شمال غربی دژکرد واقع است
هتل ها
هتل شهرداری
در ورودی شهر واقع گردیده و دارای امکا نات رفاهی کافی برای پذیرایی مسافرین و میهمانان و برگزاری مراسم می باشد
هتل کیان
واقع در بلوار کشاورز در قسمت جنوبی اقلید بوده و همه روزه پذیرای مسافرین و میهمانان می باشد
رستوران ها
رستوران گل سرخ ، رستوران شاندیز ،رستوران زیتون
جاذبه های مذهبی
۱- امامزاده عبدالرحمن واقع در اقلید فرزند امام حسن مجتبی
بقعه متبرکه امام زاده در مرکز شهر ودرکنار کوه حوض دختر گبر قراردارد.بقعه این امام زاده دارای دو گلدسته وگنبد است که درشبستان وصحن جلوی آن گلزارشهدای اقلید قراردارد .ودرانتهای شرقی آن مرقدامام زاده عبدالرحمن (ع) قراردارد .ضریح این امام زاده باقلم کاریهای زیبا مزین شده است.
۲- امامزاده زبیده خاتون واقع در اقلید از فرزندان امام محمد باقر
۳- امامزاده زینب خاتون خواهر امامزاده زبیده خاتون واقع در اقلید از دختران امام محمد باقر
۴- امامزاده سید محمد واقع در روستای کافتر فرزند حضرت ابوالفضل
بقعه متبرک این امام زاده در فاصله 79 کیلومتری جنوب شرقی اقلید درنزدیکی دریاچه کافترواقع شده است .امام زاده سیدمحمد ازنوادگان حضرت علی (ع)است .اطراف این امام زاده درختان فراوان وچشمه سارهایی وجود دارد که طراوت خاصی به منطقه داده است.
۵- امامزاده اسماعیل واقع در روستای امامزاده اسماعیل از نوادگان امام موسی کاظم علیه السلام
۶- امامزاده اسدالله واقع در شولان از نوادگان ائمه
۷- امامزاده زید علی واقع در روستای محمد آباد از نوادگان امام موسی کاظم
۸- امامزاده ابراهیم واقع در خنجشت از نوادگان امام موسی کاظم
۹- امامزاده جعفر واقع در روستای بازبچه از نوادگان ائمه
۱۰- امامزاده شاه نجف واقع در روستای جدول نو از نوادگان ائمه
۱۱- امامزاده شاهزاده ابراهیم واقع در حسن آباد از نوادگان ائمه
۱۲- امامزاده شمس الدین محمد واقع در دژکرد فرزند امام موسی کاظم
۱۳- امامزاده عباس علی واقع در کوشک زر از نوادگان ائمه
بقعه های زیر مورد توجه مردم است
۱- بقعه سید ابوالحسن اقلید
۲- بقعه پیر محمود اقلید
۳- بقعه سید محمد قلعه سید محمد اقلید
۴- بقعه بابا شیخ احمد روستای بابا شیخ احمد
۵- بقعه شاه غیب در روستای آسپاس
بنا ها و آثار تاریخی:
تپه و کتیبه کوشک زر ، مربوط به هزاره های اول تا پنجم قبل از میلاد
تل ده ورون خنجشت ، قدمت تاریخی اسلام
تل چشمه دزدون ، هزاره قبل از میلاد
حمام پهلوانی ، زمان قاجاریه
قلعه شهر آشوب ، بخش حسن آباد مربوط به زمان زندیه
کاروانسرای شاه عباسی ، مربوط به زمان صفویه
کتیبه کوه بل
حوض دختر گبر واقع در تل قلات
کشف مُهر و اثر مُهر به همراه بقایایی از معماری خشتی و تعداد بی‌شماری سفال و استخوان‌های جانوری، سکونت انسان پیش از تاریخ را در تپه مِهر‌علی‌فارسی واقع در پشت سد ملاصدرا ثابت می‌کند.
کاوش روی تپه پیش از تاریخ مهرعلی‌فارسی قدمت این تپه باستانی را تا دوره "لپویی" (هزاره چهارم پیش از میلاد) و دوره "باکون" (هزاره پنجم پیش از میلاد) اثبات می کند. این در حالی است که با ادامه آبگیری سد ملاصدرا؛ این محوطه باستانی غرق می‌شود.»
تا کنون مُهر، اثر مُهر، بقایایی از معماری خشتی و تعداد بی‌شماری سفال و استخوان‌های جانوری در این تپه باستانی یافت شده است که به دوره‌های نام‌برده مربوط می‌شود. این آثار همچنین بیانگر آن است که انسان در طول مدت زیادی روی تپه سکونت داشته است و باستان‌شناسان به امید یافتن دوره‌های قدیمی‌تر کاوش روی تپه را ادامه می‌دهند.»
تپه مِهر‌علی‌فارسی درست در آخرین نقطه آبگیری سد ملاصدرا واقع شده است و در صورتی که این سد تراز آب را کمی پایین‌تر می‌آورد این تپه باستانی غرق نمی‌شد.
هم‌اکنون آبگیری سد ملاصدرا آغاز شده و بخش‌هایی از سطح تپه نیز زیرآب رفته است. باستان‌شناسان تلاش می‌کنند تا با ادامه کاوش این تپه باستانی را نجات دهند.
تپه باستانی مِهر‌علی‌فارسی در شمال استان فارس و در نزدیکی شهر اقلید و سده، و در پشت سد ملاصدرا واقع شده است.
رودخانه های اقلید
رودخانه‌های عمدة شهرستان اقلید
1. رودخانة شادکام، که در شمال باختری شهرستان جاری است و از گردنة تیمارخان سرچشمه مى‌گیرد و به آبگیر کافتر مى‌ریزد.
2. رودخانة اوجان، که در میان دره‌ای بین کوههای برآفتاب و پلنگى به سوی شمال باختری روان است. این رودخانه با رودخانة سفید یکى شده، از تنگ براق مى‌گذرد و با پیوستن به رودخانة دزکرد، شاخة بزرگ رود کر را به وجود مى‌آورد.
3. رود سیوند، که پلوار نیز نامیده مى‌شود، از به هم پیوستن چشمه‌های متعددی که از دامنه‌های جنوبى کوه بل جاری مى‌شوند، تشکیل مى‌شود و پس از سیراب کردن دشت مرغاب، شاخة خاوری رود بزرگ کر را ایجاد مى‌کند.
علاوه بر این رودها از دامنه‌های کوههای اقلید مخصوصاً تودة نسبتاً عظیم بل چشمه‌ها و کاریزهای فراوانى جریان پیدا مى‌کند که مهم‌ترین آنها عبارتند از چشمة رسول الله، چشمة صفر، چشمة چغاد بالا و چشمة سید محمد. از کاریزهای بنام آن کاریزهای چنار سنقر و بید بالا را مى‌توان نام برد.
از جمله عوارض طبیعى و جالب شهرستان اقلید آب گیر بزرگ کافتر است که در میان دشتى در جنوب کوه بل و در خاور آبادی کافتر واقع شده، و محل تجمع آبهایى است که از دامنه‌های کوه بل سر چشمه مى‌گیرد، یا از رود شادکام بدان مى‌ریزد .
آبگیر کافتر که دریاچه نیز نامیده مى‌شود، با وسعتى برابر 48 کم 2 به طول 5/8 کم در ارتفاع 350 ،2متری در 45 کیلومتری جنوب اقلید ( آمارنامه، 1372ش، 5) یکى از بلندترین دریاچه‌های آب شیرین واقع در فلات ایران است. عمق این دریاچه چندان زیاد نیست و پیرامون آن را چمن‌زارهای پهناور فراگرفته است که در ماههای بهار و تابستان چراگاه احشام و اغنام ایلات قشقایى را فراهم مى‌سازد
شهرستان اقلید به علت کوهستانى بودن دارای آب و هوایى خشک و سرد است. میزان متوسط دمای سالانة آن در حدود 11 سانتى گراد است و در مدت کوتاهى که آمار جوّی آن وجود دارد، حداکثر مطلق دمای تابستان از 32 تجاوز نکرده است، در حالى که در زمستان حداقل مطلق دمای آن تا 19 زیر صفر رسیده، و در سال، 116 روز یخ بندان داشته است .
باران سالانة اقلید در یک سال دیده بانى (1992م/دی 1370 - آذر 1371) 5/278 میلى متر ثبت شده است که تمام آن در ماههای سردِ سال - آذر تا اردیبهشت - فرو ریخته، و در 6 ماه دیگر سال خشکى محض بر شهرستان حکمفرما بوده است. در سال دیده‌بانى اقلید 42 روز بارانى داشته که در 8 مورد باران شبانه روز از 10 میلى‌متر تجاوز کرده است .
اوضاع مساعد اقلیمى و آب فراوان و زمینهای رسوبى میان کوهى دست به هم داده، و این شهرستان را دارای پوشش نباتى طبیعى بسیار غنى ساخته است که در مرتفعات کوهستانى به صورت جنگلهای پراکندة بادام کوهى و بنه، و در دشتها به شکل چراگاههای وسیع خودنمایى مى‌کند. در دامنه‌های اغلب کوههای اقلید انواع گیاهان طبیعى صنعتى و دارویى از قبیل آنقوزه، کتیرا، شیرین بیان، کاسنى و امثال آن به دست مى‌آید. در باغات و سکونتگاههای میان کوهى اقلید انواع و اقسام درختان میوه مانند سیب، زردآلو، توت، گلابى و مخصوصاً انگور، و همچنین چوبهای صنعتى مانند تبریزی و چنار به حد وفور وجود دارد و مورد بهره‌برداری قرار مى‌گیرد. در کوههای اقلید بزکوهى، قوچ، میش، پلنگ، خرس، و در دره‌های آن گراز، گرگ، روباه، کبک، تیهو، مرغابى و ... دیده مى‌شود.
ارتفاعات اقلید
نام‌گذاری: اقلید معرب کلید و به معنای آن است و بر این ناحیه بدان جهت اطلاق شده است که آن بلوک را کلید گشودن فارس دانسته‌اند؛ هر که آن را فتح نمود، گویا فارس را فتح نموده است (فسایى، 1/113)،
شهرستان اقلید: یکى از شهرستانهای 16 گانة استان فارس اقلید است که در بخش شمالى آن استان قرار دارد.
اوضاع طبیعى، آب و هوا و محیط زیست: شهرستان اقلید با وسعت 208 ،7کم 2 یا 8/5% مساحت استان فارس ( آمارنامه، 1372ش، 21) به صورتى مستطیل مانند بین 30 و 15 تا 31 و 7 عرض شمالى و 51 و 45 تا 52 و 47 طول شرقى واقع شده، و محدود است از شمال و مشرق به شهرستان آباده، از جنوب به شهرستان مرو دشت و سپیدان از استان فارس و از مغرب به شهرستان سمیرم از استان اصفهان (همان، 28). از نظر طبیعى این شهرستان در قلب مرتفعات زاگرس مرکزی، و در آنچنان ارتفاعى از سطح دریا قرار گرفته است که ارتفاع هیچ نقطة آن کمتر از 000 ،2متر نیست ( جغرافیا...، 2/864). بنابراین، شهرستان اقلید منطقه‌ای است کوهستانى که دهها رشته از جبال زاگرس در امتداد عمومى از شمال غربى به جنوب شرقى، سراسر وسعت آن را فرا گرفته است. از میان این رشته‌ها مى‌توان مهم‌ترین آنها را بدین شرح نام برد:
1. کوهستان سفید، که از 30 کیلومتری شمال غربى اقلید شروع مى‌شود و به صورت قوسى رو به جنوب ادامه دارد و سپس به سمت شمال منحرف مى‌گردد و در مشرق اقلید پایان مى‌یابد. کوهستان سفید که مساحتى معادل 950 کم 2 را فراگرفته است، از کوههای انگه‌دونى، خرمن کوه، درغوک، سلمه کوه، تنگ گورک، بُل و یال‌خری تشکیل یافته است و بلندترین قلة آن بل نامیده مى‌شود که 943 ،3متر ارتفاع دارد و در جنوب شرقى اقلید واقع است .
2. کوهستان برآفتاب، که از 39 کیلومتری جنوب غربى اقلید شروع مى‌شود و در 47 کیلومتری جنوب شرقى آن پایان مى‌یابد و خود مرکب است از کوههای عابدینى و چوب‌بیدی که به طول 40 کم از شمال غربى به جنوب شرقى کشیده شده، و بلندترین قلة آن به نام برآفتاب، با 514 ،3متر ارتفاع در 43 کیلومتری جنوب اقلید واقع است. راه اتومبیل‌رو اقلید به سده این رشته را از کوهستان کوشک زر جدا مى‌کند. رود اوجان از دامنة جنوبى آن سرچشمه مى‌گیرد و در دامنه‌های شمالى آن دو چشمة بزرگ به نام رعنا و گلریز قرار دارد .
3. کوه مشکان، که در مرز شرقى شهرستان اقلید به صورتى واقع شده که دهستان چهاردانگة شهرستان اقلید در دامنه‌های غربى و دهستان قنقری از شهرستان آباده در دامنه‌های شرقى آن قرار گرفته است. ارتفاع آن 825 ،2متر است و در امتداد جنوب روستای مشکان قرار دارد. راه فصلى ده بید به خنگشت از دامنة شمالى آن مى‌گذرد. چشمة میش بندان در دامنة شمالى این رشته جاری است .
4. کوه پلنگى، که در دهستان چهاردانگه و 45 کیلومتری جنوب باختری اقلید و شمال روستای حاجى آباد واقع شده، و ارتفاع آن حدود 950 ،2متر است. این کوه از شمال خاوری به کوه چهاربید متصل است و جزو کوهستان کوچک کوشک زر از کوهستان بزرگ زاگرس به‌شمار مى‌رود.
در میان این کوهها، دشتها و جلگه‌های میان کوهى و چشمه‌سارهای فراوان وجود دارد که بیشتر آنها سرچشمه‌های رودخانة کر را به وجود مى‌آورد. از جملة این دشتها مى‌توان دشت قورماس بیگى در 18 کیلومتری و دشت حسین آباد در 17 کیلومتری جنوب باختری و کویر اَبرکوه در 70 کیلومتری شمال خاوری اقلید را نام برد
امکانات علمی و آموزشی
آموزشگاه ها
ـ تعداد مدارس متوسطه ۴۹ واحد
ـ تعداد هنرستان فنی و کار و دانش ۷ واحد
ـ تعداد مدارس راهنمایی ۷۵ واحد
ـ تعداد مدارس ابتدایی ۱۲۰ واحد
ـ مدرسه استثنایی ۲ واحد
ـ پیش‌دانشگاهی ۷ واحد
دانشگاه ها
تربیت معلم
آموزشکده فنی و حرفه ای دختران
دانشگاه آزاد اسلامی
دانشگاه پیام نور
دانشگاه دولتی
|